Sezaryen Doğum Sonrası Bakım ve Eğitim

Ülkemizde sezaryen oranları dramatik bir şekilde artmaktadır. 2018-2023 yılları arasında kaydedilen toplam doğum sayısı 6.161.976 olarak gerçekleşmiştir. Genel olarak sezaryen oranı %57.55’tir.

Özellikle hastanede kalış sürelerinin kısalması, göz önünde bulundurulması, doğum birimleri tarafından taburculuk planlamasını ve eğitimini etkilemiştir. Her gebeliğin cerrahi müdahale riski altında olduğu göz önüne alındığında, planlanmamış cerrahinin artçı şokunu en az indirmeye yardımcı olmak için sezaryen doğumun koşulları ve iyileşme beklentisi dahil olmak üzere doğum öncesi eğitimlerde, biz ebelerin görevidir.

Sezaryen sonrası taburcu planlaması, ameliyattan sonra güvenli bir iyileşmeyi artırmak için çok önemlidir. Sağlık hizmeti sağlayıcılarının taburcu olmadan önce tam bir değerlendirme yapması ve taburcu planlamasını her hastanın özel ihtiyaçlarına ve koşullarına göre uyarlaması önemlidir. Sağlık ekibi ile anne arasındaki açık iletişim, hastaneden eve daha sorunsuz bir geçiş sağlayarak hem anne hem de yenidoğan için sağlıklı bir iyileşmeyi destekler.

Çalışmalara baktığımda, sezaryen doğum öncesi ve sonrası eğitim konusunda büyük bir memnuniyetsizlik olduğu vurgulanıyor.

Doğum sonrası;

• Kardiyovasküler hastalık (%14)
• Sepsis (%11)
• Tromboembolizm (%10)
• İntihar (%10) nedeniyle anne ölümleri en ön sırayı almaktadır.

Ebeveynlerin erken uyarı işaretleri ve gerekli müdahaleler konusunda eğitilmesiyle bu ölümlerin çoğunun önlenebileceğini öngörüyoruz.

Planlama ve eğitim

Taburcu planlaması ve eğitiminin özel ayrıntıları, bireysel koşullara ve ilgili sağlık kuruluşunun politikalarına göre değişiklik gösterebilir, ancak aşağıdakiler iyileşmeyi artırmaya yönelik bazı temel konulardır.

Eğitim ve planlama için temel alanlar

1. Anne konforu
2. Yara bakımı
3. Fiziksel aktivite
4. Duygusal ve ruhsal bakım

Risk azaltma ve önleme

1. Kanama
2. Enfeksiyon
3. Kan pıhtıları
4. Ruh hali bozuklukları

Eğitim ve planlama için temel alanlar

1. Anne Konforu

• Ağrı yönetimi ilaçların özellikleri ve yan etkilerini konuşun. Kaçırılan dozları önlemek için bir günlük kullanmanıyı önerin.
• Ağrı kontrolünün sağlık ve emzirme açısından önemini tartışın.
• Rahatsızlığı hafifletmek için buz veya sıcak kompres uygulanabilir.
• Yaraya dolu mesane veya kabızlıktan kaynaklanan gereksiz baskıyı azaltmak için iyi mesane ve bağırsak yönetimi önemlidir.
• Dışkı yumuşatıcılar önerilebilir.
• Hijyenik pedlerin düzenli değişimi ve kişisel hijyen.
• Ani hareketler sırasında veya emniyet kemeri takılıyken yaranın yumuşak bir yastıkla veya rulo yapılmış bir havluyla korunması konforu artıracaktır.
• Emziriyorsanız, diz yastığıyla yan yatma pozisyonu kesi yerinde aşırı zorlanmayı önleyebilir.
• Protein, vitamin ve mineral açısından zengin, besleyici ve düzenli öğünler iyileşmeyi hızlandıracaktır.
• Çok yorgun olduğunuz günlerde yemek hazırlayıp dondurmak faydalı olabilir.
• Sıvı alımı önemlidir; günde 1,5 ila 2 litre idealdir.
• Uygun durumlarda konforlu emzirme teknikleri veya mama ile besleme konusunda eğitim.
• Bebek bakımının desteklenmesi için anne ve çocuk sağlığı hizmetlerine ulaşım (aile sağlığı merkezleri).
• Anne ve bebek için sağlık uzmanlarıyla takip randevuları planlayın.
• Gerekli taramaların ve testlerin ayarlandığından emin olun.
• Doğum sonrası 6. hafta kontrol randevunuzu ayarlayın.

2. Yara Bakımı

• Yaranın iyileşmesini izlemek ve cerrahi yara komplikasyonlarının erken belirtilerini belirlemek için el aynasıyla yaranın günlük olarak incelenmesini teşvik edin. Kanama, açıklık, irin, şişlik veya kızarıklık belirtileri arayın.
• Ameliyat bölgesi enfeksiyonu ameliyattan sonraki 30 güne kadar ortaya çıkabileceğinden yaranızı günlük olarak takip edin ve kaydedin.
• Acil tıbbi müdahaleyi gerektirecek komplikasyon veya enfeksiyon belirtilerini tartışın.
• Günlük hijyen – yarayı hafif sabunla yıkayın ve temiz kuru bir havluyla kurulayın. Nazik yara masajı, yapışıklıkları en aza indirmede ve duyunun geri dönmesini teşvik etmede yardımcı olabilir.
• Yataktan kalkarken ve ani hareketler (örneğin hapşırma, öksürme, gülme) sırasında yarayı bir yastık veya rulo havluyla hafifçe destekleyin.
• Yarayı giysi sürtünmesinden korumak için temiz ve kuru bir pansuman veya hijyenik ped kullanın ve nemliyse değiştirin.

3. Fiziksel Aktivite

• Dinlen, dinlen, dinlen, yardım kabul et, yardım iste. Unutmayın – büyük bir ameliyat geçirdiniz ve iyileşme zaman alır.
• Altı hafta boyunca bebeğinizden daha ağır hiçbir şeyi kaldırmayın ve fiziksel efordan kaçının.
• Gövde gücünüzü ve pelvik taban egzersizlerinizi geliştirmek için düzenli hafif egzersizler yapın.
• Sadece ağrınız geçtiğinde ve doktorunuz onayladığında araç kullanın.
• Kendinizi hazır hissettiğinizde cinsel ilişkiye başlayabilirsiniz, dikkatli pozisyonlama ile yara bölgesinde ağrıyı önleyin. Aile planlaması ve bir sonraki doğum için seçenekler hakkında ebenizden danışmanlık alın.
• Düzenli kısa mesafe yürüyüşleri, temiz hava ve güneş.
• Kaygı ve depresyona yol açabilen sosyal izolasyon ve yalnızlıktan kaçınmak için arkadaşlarınızla çay-kahve buluşmaları ayarlayın.

4. Duygusal ve Ruhsal Bakım

• Doğumdan, özellikle sezaryen doğumdan sonra iyileşme duygusal olarak zorlayıcı olabilir. Anneler yorgunluk, kaygı ve yetersizlik hissi gibi çeşitli duygular yaşayabilir. Duygusal desteğe ve güvenceye erişmek esastır.
• İyileşmenin duygusal yönlerini ve doğum sonrası ruh hali bozukluklarının potansiyelini tartışın.
• Anne ve bebeğin taburcu olduktan sonra iyi bir şekilde takip edilmesini sağlamak için ebe desteği ya da birinci basamak sağlık kuruluşu ile iletişim kurun.
• Anne babanın ve hatta geniş ailenin, sezaryen sonrası bilgilendirme ve desteğe nasıl ulaşacaklarını bildiklerinden emin olun.
• Kaliteli uyku dinlenme şart, bulduğunuz fırsatları değerlendirin.
• Kendinizi korumanıza ve onurlandırmanıza yardımcı olacak herhangi bir manevi rutine zaman ayırın; örneğin öz şefkat, doğada yürüyüş, müzik, dua, günlük tutma, müzik, dans şarkı.
• Anneyi kendisine karşı nazik olmaya teşvik edin; bazı kültürlerde kadınlar sezaryen doğumdan sonra haftalarca evden çıkmazlar, aileleri tarafından bakılır ve besleyici yemeklerle beslenirler.
• Anneleri, anne gruplarından, aileden, arkadaşlardan ve toplum kaynaklarından destek almaya teşvik edin.

Risk Azaltma ve Önleme

1. Kanama

• Ameliyattan dört hafta sonra ortaya çıkabilir.
• Vajinal akıntının parlak kırmızı renge dönüp dönmediğini gözlemleyin.
• Beklenmedik şekilde miktarı artar veya kötü kokar.
• Anemiden (kansızlık) dolayı nefes darlığı hissediyorsunuz.
• Yorgunlukta düzelme yoksa tıbbi değerlendirme için sağlık kuruluşuna başvurun.

2. Enfeksiyon

• Yaranızda artan kızarıklık, iltihap ve hassasiyet olup olmadığını gözlemleyin.
• Yaranızdan irin, kan veya sıvı sızması. Ateş, titreme, soğuk veya terleme.
• İdrar yaparken batma veya yanma hissi olursa sağlık kuruluşuna başvurun.
• Memenizde tavsiyelere uymanıza rağmen geçmeyen, sert, kırmızı, ağrılı bir kitle fark ederseniz mutlaka bildirin.
• Mastit gelişebilir ve ağrılı meme dokusuyla ortaya çıkabilir. Bu, süt kanalındaki bir enfeksiyondan kaynaklanabilir ve ağrıya ve şişkinliğe neden olabilir.
• Kendinizi iyi hissetmemenize neden olabilir. Grip benzeri semptomlar gelişebilir.
• Yüksek ateşle ilişkili olabilir.

3. Kan Pıhtıları

• Riskli ve ölümcül olabilen bu hastalığın erken teşhisi önemlidir.
• Baldırda ağrı veya kızarıklık görülürse derhal sağlık kuruluşuna başvurun.
• Nefes darlığı durumunda derhal tıbbi muayeneye başvurun.
• Alt ekstremitelerde kan pıhtılarının oluşmasını ve bunların beyne veya akciğerlere (emboli) gitmesini önlemek için aktif kalın.

4. Ruh Hali Bozuklukları

• Ameliyat sonrası ruh halinin dalgalanması normaldir ancak zor hisler ve duygular için bir sağlık uzmanından yardım almak ve gerekirse sevk konusunu görüşmek önemlidir; çünkü ilaç kullanımı gerekebilir.
• Ruhsal sıkıntı veya yaralanma da ruh halini etkileyebilir. Suçluluk, öfke veya kızgınlık, üzüntü veya yas, anlam eksikliği, umutsuzluk, adaletsizlik, inanç eksikliğinden kaynaklanan sıkıntı ile ilgilidir ve depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu ile ilişkilendirilebilir.

Kime Danışılmalı?

1. Anne Konforu
Bebeğiniz doğduktan sonra aşağıdaki sorunlardan bir veya birkaçı ortaya çıkarsa hekiminize danışın:
• İdrar yaparken batma veya yanma hissi yaşıyorsanız
• Sırt veya boyun ağrısı
• Sezaryen yarası ağrısı
• Hemoroidin ağrısı
• Mesane/bağırsak hissi veya kontrolünün kaybı
• Cinsel ilişki sırasında ağrı
2. Yara Bakımı
• Cerrahi yara komplikasyonlarının erken teşhisi ve müdahalesi, büyük sorunların önlenmesi açısından hayati öneme sahiptir.
• Öncelikle doktorunuza veya ebenize danışın.

Sezaryen büyük bir cerrahi ameliyat olarak sınıflandırılır ve ameliyat sonrası komplikasyonlar ve gecikmiş iyileşme için çok gerçek bir potansiyele sahiptir. Sağlık profesyonellerinin çiftlere iyileşmeyi kolaylaştırmak için talimatlar ve gösterilerle yeterli kaynak sağlama konusunda bir özen görevi vardır. Taburcu olduktan sonra birçok cerrahi komplikasyon meydana gelir. Çiftlerin evde başvurabilecekleri kapsamlı öz bakım eğitimi, ameliyat sonrası sorunların erken tespiti ve müdahalesi için hayati önem taşır.

Kaynakça

1. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2023-53708
2. Hu Y, Homer CSE, Ellwood D, et al. Likelihood of primary caesarean section following induction of labor in singleton cephalic pregnancies at term, compared with expectant management: An Australian population-based, historical cohort study. Acta Obstet Gynecol Scand. 2024;103:946-954. doi.org/10.1111/aogs.14785.
3. Giving Birth with Confi dence. Lamaze International. https:// www.lamaze.org/Giving-Birth-with-Confi dence/GBWC-Post/whatsurprised-you-most-about-cesarean-women-share-their-stories. Accessed July 14, 2024.
4. Rastas L, McKnight Cowan J. The C-section Recovery Manual: Your Body Your Recovery. Australia: Ocean Reeve Publishing; 2022:128-130.
5. Hosaini S, Yazdkhasti M, Moafi Ghafari F, et al. The relationships of spiritual health, pregnancy worries and stress and perceived social support with childbirth fear and experience: A path analysis. PLoS One. 2023;18(12):e0294910. doi.org/10.1371/journal.pone.0294910.